Ένα από τα πρώτα βήματα στο σκάκι είναι η εκμάθηση των κινήσεων των κομματιών. Στη διαδικασία αυτή, αναμφίβολα προκαλεί έκπληξη η γνωριμία με την "αλλόκοτη" κίνηση του Ίππου. Μαθαίνουμε ότι ο Ίππος είναι το μόνο κομμάτι που μπορεί να υπερπηδά με το άλμα του τα υπόλοιπα κομμάτια. Συνεπώς, ο μόνος τρόπος για να πραγματοποιήσει άλμα κάποιο άλλο κομμάτι είναι να μεταμορφωθεί σε Ίππο... Μια τέτοια μεταμόρφωση διηγούμαι παρακάτω.
Πριν από περίπου 15 χρόνια, όταν τελείωνα τον πρώτο τόμο του Σιαπέρα με τίτλο «το σκάκι, πλήρης ανάπτυξις της θεωρίας και η πρακτική της εφαρμογή» (βλ. επόμενη εικόνα αριστερά), που ήταν και το πρώτο μου βιβλίο γενικά στο σκάκι, στις τελευταίες σελίδες βρέθηκα αντιμέτωπος με μία εκπληκτική θέση. Ομολογώ βέβαια ότι ακόμη δεν έχω καταλάβει αν είναι θέση από πραγματική παρτίδα ή καλλιτεχνική σπουδή, καθώς κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται ρητά στο βιβλίο και όσο κι αν έψαξα δεν κατάφερα να το ανακαλύψω ποτέ. Με βάση τα συμφραζόμενα του βιβλίου υποψιάζομαι ότι είναι μία από τις πολλές σπουδές του δαιμόνιου G. Kasparian. Μπροστά στην απαράμιλλη ομορφιά της θέσης όμως, αυτή η λεπτομέρεια πλέον με αφήνει αδιάφορο.
Ας δούμε τη θέση. Στο Διάγραμμα 1 παίζουν τα λευκά και κερδίζουν. Για όσους δεν έχουν ξανασυναντήσει τη θέση οφείλω να προειδοποιήσω ότι δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται.
Πριν από περίπου 15 χρόνια, όταν τελείωνα τον πρώτο τόμο του Σιαπέρα με τίτλο «το σκάκι, πλήρης ανάπτυξις της θεωρίας και η πρακτική της εφαρμογή» (βλ. επόμενη εικόνα αριστερά), που ήταν και το πρώτο μου βιβλίο γενικά στο σκάκι, στις τελευταίες σελίδες βρέθηκα αντιμέτωπος με μία εκπληκτική θέση. Ομολογώ βέβαια ότι ακόμη δεν έχω καταλάβει αν είναι θέση από πραγματική παρτίδα ή καλλιτεχνική σπουδή, καθώς κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται ρητά στο βιβλίο και όσο κι αν έψαξα δεν κατάφερα να το ανακαλύψω ποτέ. Με βάση τα συμφραζόμενα του βιβλίου υποψιάζομαι ότι είναι μία από τις πολλές σπουδές του δαιμόνιου G. Kasparian. Μπροστά στην απαράμιλλη ομορφιά της θέσης όμως, αυτή η λεπτομέρεια πλέον με αφήνει αδιάφορο.
Ας δούμε τη θέση. Στο Διάγραμμα 1 παίζουν τα λευκά και κερδίζουν. Για όσους δεν έχουν ξανασυναντήσει τη θέση οφείλω να προειδοποιήσω ότι δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται.
 |
| Διάγραμμα 1. |
1. f8=Q
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με την πρώτη ματιά όλοι σκεφτόμαστε αυτή την κίνηση. Τα λευκά έχουν μια "ολοκαίνουργια" Βασίλισσα και η νίκη φαντάζει εύκολη υπόθεση. Είναι σειρά όμως του μαύρου να παίξει.
1...Rg1+, 2. Rd1
Κίνηση φορσέ για τα λευκά.
2...Rg2!
Ξαφνικά τα μαύρα απειλούν ματ με 3...Rc2#! Αν 3. Rd2 τότε απλά 3...Rg1+, 4. Rd1 Rg2 ξαναφέρνοντας την ίδια θέση. Επίσης αν 3. Qc5 (ή 3. Qf6+ ή 3. Qf5 ή 3. Rh1) b2+, οπότε
3. Qa3+ Ra2
 |
| Διάγραμμα 2. |
Περιέργως φαίνεται ότι τα μαύρα καταφέρνουν να επιβιώσουν. Ο μαύρος Πύργος απειλεί την Βασίλισσα, η οποία δεν μπορεί να οπισθοχωρήσει αφού θα επιτρέψει στα μαύρα είτε να πετύχουν ισοπαλία είτε ακόμη χειρότερα να δώσουν αυτά τελικά το ματ. Για παράδειγμα, αν 4. Qb4?? Rc2#, ενώ αν 4. Qc5 Rh2! (και όχι βέβαια 4...b2+, 5. Kd2+ b1=Q+, 6. Ke1 και τα λευκά κερδίζουν την καρφωμένη μαύρη Βασίλισσα). Με το 4...Rh2! τα μαύρα απειλούν 5...b2# και εξαναγκάζουν τη συνέχεια 5. Qa3+ Ra2 επαναφέροντας την ίδια θέση και διεκδικώντας την ισοπαλία. Επίσης, δεν είναι αρκετό ούτε το 4. Qxa2+ Kxa2 (φυσικά όχι 4...bxa2??, 5. Kc2#), 5. Rd2+ Ka1, ισοπαλία.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Κερδίζουν τελικά τα λευκά; Στο Διάγραμμα 2, παρατηρούμε ότι αν μπορούσε ο λευκός Πύργος να πηδήξει επάνω από τον Βασιλιά του και να βρεθεί στο τετράγωνο b1 θα έδινε ματ! Όπως είπαμε όμως στην αρχή, το μόνο κομμάτι που έχει την ιδιότητα να κάνει άλματα είναι ο Ίππος. Εκτός κι αν συμβεί η μεταμόρφωση που λέγαμε...
Τι συμβαίνει λοιπόν; Κερδίζουν τελικά τα λευκά; Στο Διάγραμμα 2, παρατηρούμε ότι αν μπορούσε ο λευκός Πύργος να πηδήξει επάνω από τον Βασιλιά του και να βρεθεί στο τετράγωνο b1 θα έδινε ματ! Όπως είπαμε όμως στην αρχή, το μόνο κομμάτι που έχει την ιδιότητα να κάνει άλματα είναι ο Ίππος. Εκτός κι αν συμβεί η μεταμόρφωση που λέγαμε...
4. Rd2!!
 |
| Διάγραμμα 3. |
Η αρχή της μεταμόρφωσης! Τα λευκά αδιαφορούν για την Βασίλισσά τους και πιέζουν τον μαύρο Πύργο, ο οποίος είναι απόλυτα καρφωμένος!
4...Rxa3
Και τώρα λίγη μαγεία...
5. Rb2!!
Zugzwang! Τα μαύρα είναι υποχρεωμένα να παίξουν τη μοναδική επιτρεπτή κίνηση στη θέση!
5...Ra2
μετά την οποία ακολουθεί
6. Rb1#!
 |
| Διάγραμμα 4. |
Αν συγκρίνουμε τα Διαγράμματα 2 και 4 βλέπουμε ότι ο λευκός Πύργος ως εκ θαύματος μεταμορφώθηκε σε Ίππο και με ένα επιβλητικό άλμα d1-d2-b2-b1 βρέθηκε στο τετράγωνο b1, από το οποίο έδωσε ματ στο μαύρο Βασιλιά! Τέτοιο άλμα σίγουρα θα το ζήλευε ακόμη κι ο original Ίππος...
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω ότι η επαφή μου με αυτή τη "σκακιστική" μεταμόρφωση του Πύργου, εντελώς σημειολογικά με είχε γυρίσει πίσω στα σχολικά μου χρόνια, όταν είχαν πέσει στα χέρια μου δύο σπουδαία βιβλία του Franz Kafka, «η Μεταμόρφωση» και «ο Πύργος». Στη μεταμόρφωση θυμάμαι, ο πρωταγωνιστής Γκρέγκορ Σάμσα, όταν ξύπνησε ένα πρωινό από κακό όνειρο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε ένα ανθρωπίνων διαστάσεων έντομο, προσπαθώντας έντρομος να συνειδητοποιήσει τι είναι αυτό που του συμβαίνει. Σε πολύ γενικές γραμμές, η μεταμόρφωση του Σάμσα συμβολίζει, εκτός των άλλων, την απώθηση που αισθάνεται το άτομο από τους ανθρώπους γύρω του και που το οδηγεί στην πλήρη κοινωνική απομόνωση. Από την άλλη, στον Πύργο, ο κύριος Κ, σαν ένας σύγχρονος Σίσυφος, προσπαθούσε να πλησιάσει και να μπει στο απομακρυσμένο κτίριο της δημόσιας διοίκησης και κάθε τόσο συναντούσε ανυπέρβλητα εμπόδια που δεν του το επέτρεπαν. Η διήγηση του Πύργου σκιαγραφεί την αλλοτρίωση του ατόμου, η οποία οφείλεται στη διαρκή και κοπιώδη προσπάθεια επίτευξης μίας σειράς ανεκπλήρωτων στόχων μέσα στην απρόσωπη βιομηχανική κοινωνία του 20ού αιώνα.
Διαβάζοντας αυτά τα δύο βιβλία, μου είχε τότε γεννηθεί το όνειρο να σταματήσει πια να μεταμορφώνεται καθημερινά ο άνθρωπος και με κάποιον ανατρεπτικό τρόπο να συμβεί η μεταμόρφωση του Πύργου, η αλλαγή δηλαδή της κοινωνίας από μηχανισμό ανθρώπινης αποξένωσης σε μια ουτοπία απαλλαγμένη από τεχνητές ανάγκες. Η πρώτη φορά που μου δόθηκε έστω και αλληγορικά η εντύπωση ότι το όνειρο αυτό, η μεταμόρφωση δηλαδή του Πύργου, πραγματοποιείται ήταν ετούτη εδώ η θέση επάνω στη σκακιέρα.
Γυρνώντας τώρα πίσω στο Διάγραμμα 3, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω την ενδιαφέρουσα εναλλακτική συνέχεια με 4...b2+ (βλ. Διάγραμμα 5), αντί για το 4...Rxa3 που εξετάσαμε παραπάνω.
 |
| Διάγραμμα 5. |
Παρεμπιπτόντως, για κάποιον άγνωστο λόγο ο Σιαπέρας στο βιβλίο του παραλείπει αυτή τη βαριάντα, η οποία μάλιστα προβάλει πιο σθεναρή αντίσταση και απαιτεί μεγάλη ακρίβεια από τα λευκά ώστε να κερδίσουν τη θέση. Η σωστή συνέχεια είναι
5. Qxb2+ Rxb2, 6. Rxb2
6...a3
μοναδική κίνηση η οποία κρύβει και μια παγίδα. Αν ο Πύργος ανέβει στη στήλη b, π.χ. 7. Rb8 τότε τα μαύρα απαντούν 7...a2
και το πατ είναι αναπόφευκτο ό,τι κι αν παίξουν τα λευκά! Παρόμοια είναι η κατάσταση αν ο Πύργος διατηρηθεί στη γραμμή 2. Για παράδειγμα, 7. Rh2 a2, 8. Kd2 (ή 8. Kc2 πατ) Kb2 ισοπαλία. Η μοναδική κίνηση που δίνει τη νίκη στα λευκά είναι
7. Rb1+! Ka2
και μόνο τότε
8. Rb8 Ka1, 9. Kc2! a2
10. Kb3!!
Στο σημείο αυτό γινόμαστε μάρτυρες μιας δεύτερης μεταμόρφωσης, αυτή τη φορά του Βασιλιά σε Ίππο. Προσέξτε τη διαδρομή του λευκού Βασιλιά σε σχήμα «Γ» c1-c2-b3! Με αυτόν τον τρόπο, ο λευκός Βασιλιάς μπαίνει μπροστά στον Πύργο του για να ανοίξει το δρόμο στο μαύρο ομόλογό του αποφεύγοντας το πατ!
10...Kb1, 11. Rh8!
Τώρα, αν 11...a1=Q, 12. Rh1#!
οπότε
11...a1=N+!
Τραγική ειρωνεία. Τα μαύρα προάγουν σε Ίππο, στο κομμάτι δηλαδή του οποίου τις αλτικές ικανότητες έκλεψαν Πύργος και Βασιλιάς! Αυτό δεν είναι αρκετό όμως για να τα σώσει.
12. Kc3 Ka2, 13. Re8!
Τραγική ειρωνεία. Τα μαύρα προάγουν σε Ίππο, στο κομμάτι δηλαδή του οποίου τις αλτικές ικανότητες έκλεψαν Πύργος και Βασιλιάς! Αυτό δεν είναι αρκετό όμως για να τα σώσει.
12. Kc3 Ka2, 13. Re8!
οδηγεί πιο γρήγορα από κάθε άλλη κίνηση στο ματ!
13...Kb1, 14. Re2! Nb3, 15. Kxb3 Kc1, 16. Kc3 Kb1, 17. Re1+ Ka2, 18. Rc1 Ka3, 19. Ra1#.
Κάπως έτσι λοιπόν, με αυτή τη σπουδή ολοκληρώθηκε το πρώτο μου βιβλίο. Άντε μετά να μην κολλήσεις με το σκάκι...
